تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران

با درود فراوان به درگاه ایزد منان

در زمان ورود دستگاه چاپ و بوجود امدن چاپخانه ها به چاپ مطبعه و به چاپخانه مطبعه خانه گفته میشد البته اگر بخواهیم دقیقتر به ان نگاه بکنیم چون چاپ و مطبعه برای اولین بار در شهر تبریز و از طرف مردی اذری زبان وارد ایران شد به ان بصمه و به محیط تولید ان بصمه خانه میگفتند . اولین کتبی که از طریق بصمه خانه تولید و به ایران راه یافت کتب دینی فرقه های نصاری بود که مبلغین فرقه های نصاری و ارمنی در جلفای اصفهان و شهر تبریز برای تبلیغشان از این کتب استفاده میکردند.  کتبی تولید شده خارج از ایران که به روش بصمه یا مطبعه تولید شده است به سال 1050 قمری برمیگردد که نمونه های انها در موزه چاپ ایران موجود است .  در همین سالها نیز کتب چاپی تا حدودی و به صورت محدود وارد ایران میشد . در سال 1223 فتحعلی شاه فردی به نام زین العابدین تبریزی را روانه روسیه کرد و این فرد یک دستگاه مطبعه کلیشه ای سربی و جوهری خریداری کرده و در تبریز مستقر کرد البته به دلیل نداشتن علم کافی این دستگاه تا سالها بعد بلا استفاده ماند . دلیل استفاده کردن نام بصمه یا باصمه به این دلیل بود که چون اقای زین العابدین  که اولین دستگاه چاپ را وارد ایران کرده فارسی را به خوبی صحبت نمیکرده و از کلمه بصمه که در زبان ترکی به معنی چاپ میباشد استفاده میکرده این اسم  در میان مردم در ان زمان باب گردید که البته بعدها از یادها رفت . در زمان های قبل تر از این هم این نام برای تابلوهای نقاشی که از پادشاهان مغول کشیده میشد نیز استفاده میگردید . اولین کتابی که در ایران به روش مطبعه به چاپ رسید در سال 1227 قمری شرح جنگهای ایران و روسیه را شرح میداد . بعد از این تاریخ فتحعلی شاه به اقا زین العابدین تبریزی دستور داد قران مجید میرزایی را چاپ کند این مهم در همین سال صورت گرفت و به قران اعتمادی معروف شد . از این تاریخ به بعد نوبت مطبعه سنگی که قدیمی تر از این نوع مطبعه بود رسید و با سرعت همه گیر شد . فردی روس برای اولین بار این نوع مطبعه را وارد ایران کرد که البته تاریخ ان نیز به طور دقیق نامعلوم است . ولی میتوان گفت قبل از سال 1229 بوده است . اولین شهرهایی که مطبعه سنگی وارد انها شد به ترتیب تبریز در سال 1229 به دستور عباس میرزا و به دست اقا میرزا جعفر خان تبریزی . تهران بین سالهای 1229 تا 1232 سرمایه درای به نام اقا عبدالعلی . شیراز 1254 و اصفهان 1260  و پس از ان تمام شهرها تا سال 1300 قمری چاپخانه دار شدند. با همه این تفاسیر فردی با نام مستعار یک کتاب شناس در کتاب خود با نام چاپخانه در خارج از فرنگستان اورده است ( در سال 1229 جوانی با نام میرزا جعفر برای اولین بار مطبعه خانه ای را در شهر تبریز به را انداخت). مرحوم میرزا محمد علیخان نیر  در رساله خود اورده است عباس میرزا که نایب السلطنه بوده فردی به نام اقا میرزا جعفرخان تبریزی را  با سرمایه خود به مسکو فرستاد تا اول اینکه فن و علم مطبعه را بیاموزد و بعد از ان دستگاه مطبعه بخرد و به ایران بیاورد . با همه این گفته ها قدر مسلم این است که چاپ -مطبعه-باصمه قبل از سال 1229 در ایران نبوده چون کتب یا مقاله ای که در چاپخانه های ایرانی تهیه شده باشد که مربوط به قبل از این تاریخ بشود موجود نیست . البته کتبی هم که در این سال یعنی سال 1229 وجود دارد با چاپ کلیشه ای سربی و جوهری تهیه شده است . بیشتر تاریخ نگاران و افرادی که در رابطه با چاپ در ایران نوشته اند اتفاق نظر دارند که که چاپ به دستور و با سرمایه  عباس میرزا برای اولین بار در ایران و در تبریز وارد شد و متفقا همنظر هستند که علم چاپ از روسیه  وارد ایران گردید .